Συνεκμετάλλευση ή εκχώρηση εθνικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο;

Του Σταύρου Λυγερού, από την εφημερίδα Επενδυτής, 20.11.2010.

Για να συμφωνηθεί, όμως, συνεκμετάλλευση πρέπει να έχει προηγηθεί η οριοθέτηση της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο. Μόνο τότε θα είναι σαφές ποιά ποσοστά δικαιούται η μία και ποιά η άλλη πλευρά. Εάν δεν είναι σαφές αυτό, η διαπραγμάτευση θα γίνει στον αέρα και βεβαίως προς όφελος της Άγκυρας, η οποία είναι αυτή που αμφισβητεί, πιέζει και διεκδικεί. 

Όταν οι Τούρκοι μιλάνε για συνεκμετάλλευση εννοούν ότι το κέρδος θα μοιραστεί σχεδόν εξίσου. Σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, όμως, δικαιούνται ένα πολύ μικρό ποσοστό, λόγω της ύπαρξης των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο. Με άλλα λόγια, η όμορφη λέξη συνεκμετάλλευση δεν είναι τίποτα άλλο από ένα όχημα παραπλάνησης για παραχώρηση εθνικών δικαιωμάτων. Ορισμένες πηγές, μάλιστα, ισχυρίζονται ότι έχει ήδη διαμορφωθεί και η προπαγανδιστική συνταγή: «Μία υφαλοκρηπίδα που δεν μπορούμε να εκμεταλλευθούμε είναι μία άχρηστη υφαλοκρηπίδα. Γιατί να μην μοιραστούμε με τους Τούρκους ένα όφελος, που αλλιώς δεν θα το έχουμε καθόλου;»

Αν και επισήμως δεν υπάρχει τίποτα συγκεκριμένο, οι φήμες για επικείμενη ελληνοτουρκική συμφωνία οργιάζουν. Δεν είναι μόνο η δήλωση του Τούρκου υπουργού ευρωπαϊκών υποθέσεων Εγκεμέν Μπαγίς ότι στις διερευνητικές επαφές έχει σημειωθεί «σημαντική πρόοδος». Ούτε μόνο η αισιοδοξία που εκπέμπει η Άγκυρα. Προς την ίδια κατεύθυνση δείχνουν και αξιόπιστες ελληνικές πηγές, αν κι αυτές είναι πιο συγκρατημένες σ’ ότι αφορά το χρόνο.

Η αλήθεια είναι πως η κυβέρνηση Ερντογάν καλλιεργεί ένα κλίμα διευθέτησης των διμερών προβλημάτων. Η ίδια δεν κάνει βήμα πίσω από τις πάγιες επεκτατικές θέσεις της, αλλά με τη ρητορική της επιχειρεί να εγκλωβίσει διπλωματικά την ελληνική πλευρά σε μία δυναμική διευθετήσεων. Διευθετήσεων που θα προκύψουν από τις διμερείς διαπραγματεύσεις κι όχι από την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου.

Οι ελληνικές ελίτ έχουν σε μεγάλο βαθμό πέσει στην παγίδα, ελπίζοντας ότι θα ξεμπερδεύουν με το χρόνιο πρόβλημα της τουρκικής επεκτατικής πίεσης. Την τάση τους να μετατρέπουν τους πόθους τους σε πραγματικότητα, άλλωστε στην έχουν αποδείξει. Προ καιρού, άρκεσε ένα ρεπορτάζ της Σαμπάχ ότι η Άγκυρα προτίθεται να καταργήσει το περιβόητο casus belli για να δημιουργηθεί κλίμα στην Αθήνα.

Δεν χρειάσθηκε να περάσει πολύς χρόνος και η Άγκυρα διέλυσε τις ψευδαισθήσεις. Ξεκαθάρισε ότι δεν θα κάνει μονομερές βήμα. Συνέδεσε την κατάργηση της απειλής πολέμου με την παραίτηση της Αθήνας από το δικαίωμα που της δίνει το διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα μέχρι τα 12 μίλια. Η τουρκική αυτή στάση δεν πρέπει να εκπλήσσει. Την ίδια θέση είχε πάρει στο παρελθόν και ο Ταγίπ Ερντογάν όταν είχε ρωτηθεί σχετικά. Είναι άλλο πράγμα η κατάργηση της απειλής πολέμου κι άλλο η Ελλάδα να μην χαρακτηρίζεται ως εχθρική χώρα.

Η διαπραγμάτευση για το εύρος των χωρικών υδάτων έχει προταχθεί, επειδή η συμφωνία επ’ αυτού θεωρείται προϋπόθεση για την επίτευξη συμφωνίας στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας. Εάν η υφαλοκρηπίδα οριοθετηθεί με χωρικά ύδατα έξι μιλίων, όπως είναι σήμερα, η Ελλάδα θα απωλέσει το δικαίωμα να τα επεκτείνει στα 12 μίλια. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι μεσογειακές χώρες έχουν επεκτείνει τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια. Η Τουρκία τα έχει επεκτείνει στα βόρεια και νότια παράλιά της. Εάν η Ελλάδα έκανε το ίδιο, θα ακύρωνε αυτομάτως σε μεγάλο βαθμό όλες σχεδόν τις τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο. Αυτός είναι και ο λόγος, που υφίσταται η τουρκική απειλή πολέμου.

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες η κυβέρνηση Παπανδρέου διαπραγματεύεται χωρικά ύδατα διαφοροποιημένου εύρους. Σε γενικές γραμμές, στις περιοχές που απέχουν πολύ από την Τουρκία, όπως είναι το Ιόνιο και το Λιβυκό, τα ελληνικά χωρικά ύδατα θα επεκταθούν στα 12 μίλια. Στις περιοχές που γειτνιάζουν με την Τουρκία θα παραμείνουν στα έξι μίλια και στις ενδιάμεσες περιοχές θα επεκταθούν στα 8-9 μίλια.

Ακόμα, όμως, κι αν προέκυπτε μία τέτοια –δυσμενής για την Ελλάδα– συμφωνία, το πρόβλημα της υφαλοκρηπίδας δεν θα λυνόταν. Θα είχε αρθεί το ένα από τα τρία εμπόδια. Το δεύτερο εμπόδιο είναι ότι η Τουρκία αμφισβητεί την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας. Με τη θεωρία περί “γκρίζων ζωνών” διεκδικεί ρητά έναν απροσδιόριστο αριθμό βραχονησίδων, αλλά και κατοικημένων νησίδων, όπως π.χ. το Αγαθονήσι. Πώς είναι δυνατόν το Διεθνές Δικαστήριο να οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα, όταν εγείρονται εδαφικές διεκδικήσεις;

Το τρίτο εμπόδιο είναι η πάγια άρνηση της Άγκυρας να αναγνωρίσει ότι τα νησιά του Αιγαίου έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα. Επικαλείται αφ’ ενός γεωλογικά επιχειρήματα κι αφ’ ετέρου τη γεωμορφία του Αιγαίου για να υποκαταστήσει την εφαρμογή των διατάξεων του διεθνούς δικαίου από διμερείς πολιτικού χαρακτήρα διαπραγματεύσεις.

Είναι αξιοσημείωτο ότι μέχρι προσφάτως η Αθήνα μιλούσε για υφαλοκρηπίδα κι όχι για Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), παρ’ ότι η ΑΟΖ δεν αφήνει περιθώρια για την προβολή εκ μέρους της Τουρκίας επιχειρημάτων, όπως τα ανωτέρω. Η υφαλοκρηπίδα είναι γεωλογική έννοια, η οποία στο διεθνές δίκαιο έχει σε μεγάλο βαθμό υποκατασταθεί από την ΑΟΖ, που είναι οικονομική έννοια κι αφορά την εκμετάλλευση των υδάτων (αλιεία), του βυθού και του υπεδάφους του βυθού.

Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά ότι τα κατοικημένα νησιά έχουν δικαίωμα ΑΟΖ κι ότι αυτή ορίζεται με τον ίδιο τρόπο που ορίζεται η ΑΟΖ των ηπειρωτικών περιοχών (άρθρο 121 παρ. 2). Η εν λόγω σύμβαση έχει κυρωθεί από περίπου 160 χώρες και αποτελεί διεθνές δίκαιο και δίκαιο της Ε.Ε.

Με βάση αυτή τη Σύμβαση έχουν οριοθετήσει ΑΟΖ 137 παράκτιες χώρες. Οι ΗΠΑ χάραξαν την δική τους ΑΟΖ συμπεριλαμβάνοντας και την ΑΟΖ όλων ανεξαιρέτως των νησιών τους (1983). Η ίδια η Τουρκία οριοθέτησε τη δική της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα με βάση την μέση γραμμή και μάλιστα ανέθεσε τη διεξαγωγή ερευνών για πετρέλαιο στην Exxon-Mobil.

Παρ’ όλα αυτά, η Άγκυρα όχι μόνο αποφεύγει να μιλάει για ΑΟΖ στο Αιγαίο, αλλά και –σύμφωνα με πληροφορίες– έχει απειλήσει την Αθήνα ότι εάν ζητήσει οριοθέτηση της ΑΟΖ θα διακόψει τις διαπραγματεύσεις! Αυτός είναι ο λόγος, που η Αθήνα μίλησε με μεγάλη καθυστέρηση για οριοθέτηση ΑΟΖ. Ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε προ μηνών ότι «το ζήτημα της ΑΟΖ και των υπολοίπων ζωνών οι οποίες προβλέπονται από το Δίκαιο της Θάλασσας, προφανώς είναι κάτι που έχουμε στο μυαλό μας όταν συζητούμε και με την Τουρκία. Είναι πρόθεση της Ελλάδας η οριοθέτηση όλων των θαλασσίων ζωνών με όλους τους γείτονές της». Δυστυχώς, όμως, η δήλωση αυτή αποδείχθηκε παρένθεση, αφού η ελληνική διπλωματία επέστρεψε στην ορολογία «οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας». Η μόνη εξήγηση είναι ότι η τουρκική απειλή επανέφερε την Αθήνα στο βολικό για την Άγκυρα γήπεδο.

Είναι προφανές ότι στην προσπάθειά της να βρεθεί μία λύση, η ελληνική διπλωματία αποφεύγει να ασκήσει τα δικαιώματα που της παρέχει το διεθνές δίκαιο. Η υποχωρητικότητά της, ωστόσο, δεν επαρκεί. Η Τουρκία απαιτεί να αποκτήσει υφαλοκρηπίδα και δικαιώματα δυτικά της αλυσίδας των ελληνικών νησιών, που αρχίζει από τη Σαμοθράκη και τελειώνει στη Ρόδο. Μία συμφωνία, όμως, που θα προέβλεπε κάτι τέτοιο θα αντιμετωπιζόταν από την ελληνική κοινή γνώμη ως εθνική προδοσία.

Διπλωματικοί κύκλοι, που είναι σε θέση να γνωρίζουν, υποστηρίζουν ότι λόγω ακριβώς αυτού του εμποδίου, η μέθοδος που συζητείται είναι η παράκαμψη. Αντί, λοιπόν, να επιδιωχθεί η οριστική επίλυση των υφιστάμενων προβλημάτων, αναζητείται τρόπος να υπογραφεί κατ’ ευθείαν συμφωνία συνεκμετάλλευσης των πιθανολογούμενων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Αιγαίο.

Την εν λόγω πληροφορία ήλθε να επιβεβαιώσει η δήλωση-παρότρυνση του Τούρκου υπουργού Εγκεμέν Μπαγίς ότι «στις διαφιλονικούμενες περιοχές πρέπει να φτιάξουμε πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου και αυτές να γίνουν πλατφόρμες επίλυσης των διαφορών». Ο ίδιος δήλωσε ότι «η Τουρκία είναι πάντα έτοιμη για τη μεγάλη λύση, αλλά ίσως πρέπει πρώτα να επιλύσουμε κάτι μικρό, που θα οδηγήσει στη μεγάλη λύση, σε μία λύση-πακέτο».

Ας σημειωθεί ότι προς την ίδια κατεύθυνση της συνεκμετάλλευσης πιέζει και η Ουάσιγκτον. Προ μηνών, αξιωματούχος του Στέητ Ντηπάρτμεντ που επισκέφθηκε την περιοχή, συνέστησε την παράκαμψη των προβλημάτων και τη συνεκμετάλλευση, προτάσσοντας το δέλεαρ του αμοιβαίου οικονομικού οφέλους.

Για να συμφωνηθεί, όμως, συνεκμετάλλευση πρέπει να έχει προηγηθεί η οριοθέτηση της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο. Μόνο τότε θα είναι σαφές ποιά ποσοστά δικαιούται η μία και ποιά η άλλη πλευρά. Εάν δεν είναι σαφές αυτό, η διαπραγμάτευση θα γίνει στον αέρα και βεβαίως προς όφελος της Άγκυρας, η οποία είναι αυτή που αμφισβητεί, πιέζει και διεκδικεί.

Όταν οι Τούρκοι μιλάνε για συνεκμετάλλευση εννοούν ότι το κέρδος θα μοιραστεί σχεδόν εξίσου. Σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, όμως, δικαιούνται ένα πολύ μικρό ποσοστό, λόγω της ύπαρξης των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο. Με άλλα λόγια, η όμορφη λέξη συνεκμετάλλευση δεν είναι τίποτα άλλο από ένα όχημα παραπλάνησης για παραχώρηση εθνικών δικαιωμάτων. Ορισμένες πηγές, μάλιστα, ισχυρίζονται ότι έχει ήδη διαμορφωθεί και η προπαγανδιστική συνταγή: «Μία υφαλοκρηπίδα που δεν μπορούμε να εκμεταλλευθούμε είναι μία άχρηστη υφαλοκρηπίδα. Γιατί να μην μοιραστούμε με τους Τούρκους ένα όφελος, που αλλιώς δεν θα το έχουμε καθόλου;».